Dünyanın sıkıntısı çok lakin ikisi çok büyük. Bunlardan birisi global ısınma, başkası ise artan ekonomik dengesizlikler ve yoksulluk. Durumu bir tahterevalliye benzetenler var. Bu problemlerden biri ile çabanın oburunu üst çıkaracağı düşünülüyor. Halbuki bu iki yaşamsal sorunun tahlilini tıpkı anda sağlamak mümkün.
İklim değişikliği ile gayret kapsamlı bir süreç. Önemli de bir finansal boyutu var. Gayretin ana ögelerinden biri fosil yakıtların kullanımının sonlandırılmasına dayanıyor. Kömür, petrol ve doğalgazın iklimdeki değişikliğe yol açtığı ve atmosferi kirlettiği artık bir realite. Lakin bunların, bilhassa kömürün maliyeti en düşük olan kaynak olduğu da bir öbür realite. Birçok iktisat için kömür bu nedenle vazgeçilebilir değil. Fosil yakıt olmadan birçok ülkede iktisat çarklarının dönmesi güç. Bu açıdan bakıldığında kömürsüz bir iktisat daha yavaş büyüme, daha yüksek enflasyon demek. Bu görüşe nazaran fosil yakıtlarla vedalaşmak dünyayı ekonomik kaosa sürükleyecektir. Doğrudur; sanayi ihtilalinden sonra dünya çok değişti; çok gelişti. Bu ekonomik gelişmede kömür, petrol ve gazın hissesi çok büyük. Bu kaynaklar sayesinde global iktisat süratli büyüdü. Son 100 yılda kişi başına birincil güç tüketimi üçe katladı. Bir yandan da dünya nüfusu neredeyse 7’ye katladı.
Bir şey yapmamanın maliyeti
Artık ise bunların yerini alacak diğer teknolojiler devreye girdi. 100 yıl evvel ortada olmayan yenilenebilir güç kaynakları artık birçok ülkede kullanılmaya başlandı. Maliyetler önemli halde geriledi. Hatta kimi yerlerde rüzgar ya da güneş gücüne dayalı elektrik üretimi kömür ya da petrole dayalı usule nazaran daha ucuz hale geldi. Toplam güç üretiminde hisseleri manalı düzeylere gelmeye başladı.
Kelam konusu olan ekonomik tahlil olunca dikkate alınması gereken bir öteki maliyet faktörü daha var; o da bir şeyler yapmamanın maliyeti. Şayet global ısınma bu türlü devam ederse, bu aksiyonsuzluğun sonuçları ekonomilerde önemli sorun ve daralmalara yol açacaktır. BBC’de yer alan bir tahlile nazaran 2050’ye kadar tedbir alınmazsa global iktisat doğal felaketler ve çok ısınma nedeniyle yüzde 18 daralacak.
Dünyada nüfusu 5 milyondan fazla olan kentlerin üçte ikisi deniz düzeyindeki yükselmeden etkilenecek. Dünya nüfusunun yüzde 40’ı kıyı kenarında ya da kıyıdan 100 kilometre uzaklıkta yer alan bölgelerde yaşıyor. Global ısınma besin ve su güvenliğini tehdit ediyor. Tarımı olumsuz etkiliyor. 500 milyon kişi erozyonlardan etkilenen alanlarda yaşıyor. Kuraklık, tayfun, kasırga, sıcak ve kuru hava şartları her yıl ekonomilere 500 milyar doların üzerinde maliyet çıkarıyor. Göçleri tetikliyor, milletlerarası tansiyonlara yer yaratıyor.
Sorunun tahlili ekonomik oldukları için kömür, petrol ve gaza dayalı bir ekonomik modeli sürdürmek yerine verimli tekonolojilere yönelmekten geçiyor. Hükümetler buna dönük teşvik sistemlerini devreye sokmalı; sübvansiyonlar fosil yakıttan pak güce kaydırılmalı, finans kuruluşları kredilendirmede bunu dikkate almalı, lokal idareler kentleri bu geçişe yöneltmelidir. Bu adımlarla sağlanacak teknolojik gelişme sayesinde pak güç daha ucuz ve daha ulaşılabilir olacaktır.
Daha çok yerli, daha çok yenilenebilir
Türkiye’nin “Daha çok yerli, daha çok yenilenebilir” ideolojisi yanlışsız ve vaktin ruhuna uygun. Böylelikle güç potansiyelimizi kullanırken, tıpkı vakitte güç gereksinimini pak ve daima biçimde karşılama imkanına sahip olacağız. Bunu yaparken güç ithalatımız da azalacaktır.
Türkiye net güç ithalatçısı bir ülke. Yılda 30 milyon tonun üzerinde petrol ithal ediyor. Ödemeler istikrarındaki cari süreçler açığının nedenlerinden biri de bu ithalat. Meğer güç hariç bakıldığında cari süreçlerimiz dengeyi tutturabiliyor; hatta fazla bile verebiliyor.
İklim konusundaki teşebbüsleri ve açıklamaları ile dikkat çeken TBMM Sanayi, Ticaret, Güç, Alışılmış Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komitesi Lideri Ziya Altunyaldız, Türkiye’nin konvansiyonel güç kaynakları açısından dışa bağımlı olmasına rağmen hidroelektrik, rüzgar, güneş, jeotermal ve biyokütle üzere yenilenebilir güç kaynakları açısından güçlü ve ehil pozisyonda olduğunun altını çizerek, “Bu kaynakların kıymetlendirilmesi hedefiyle bölüm temsilcileri ve kanun yapıcılara büyük misyonlar düşüyor” diyor.
Türkiye yenilenebilir güçte kayda bedel ilerlemeler katediyor. Ülkenin 2020’den itibaren devreye aldığı şurası gücün tamamına yakınını yenilenebilir kaynaklardan sağlaması bu manada kıymetlidir. Tıpkı biçimde 2020’de yenilenebilir güç şurası gücünü en çok artıran ülkeler ortasında dünyada dokuzuncu, Avrupa’da ise dördüncü olmamız sevindirici fakat kâfi değildir. Türkiye üretimle bir arada yenilenebilir güç teknolojilerinde de ilerlemek zorundadır.
Geçen ay Ankara’da sohbet ettiğimiz Ziya Altunyaldız’ın dediği üzere, “Bu noktada sürdürülebilir kalkınmanın yolunun büyüme ile çevreyi bir ortada önemsemekten geçtiğinin şuurunda olarak güç tesislerimizin karbon nötr ve yeşil dönüşüme uyumlu hale gelmesi” kıymetli. Ziya beyefendi diyor ki:
“Yeni dönüşüm sürecinde klâsik yaklaşımların yeri artık yok. Çığır açan teknolojiler, ezber bozan tahliller ve tüm araştırma alanlarının faal kullanıldığı karar alma süreçleri, yeşil dönüşümün odağını oluşturan konuların ortasındadır.”
İklim değişikliği ile çabada yol haritası sunan bu sözlerde ‘geleneksel yaklaşımların gereksinime yanıt vermediği ve çığır açan çözümler’in altı çizilmelidir. Glasgow’daki tartışmaların odaklandığı nokta da bu olmuştu. Altunyaldız’ın uyardığı üzere, “İklim değişikliğinin yıkıcı tesirlerine karşı çok geç olmadan önemli tedbirler almalıyız. Artık tahribat ve yıkıcı boyutlara ulaşan etraf kirliliği hayatın her alanını olumsuz etkiliyor… Harekete geçmediğimiz her gün, kaybımızın katlanarak artmasına neden oluyor.”
